چکیده 1
مقدمه 2
جنبه های پیشرفت زبان 3
تأثیرات محیطی درزبان 6
آموزش ویادگیری زبان ازطریق بزرگسالان 7
نقش های زبان 7
مهارت های زبان 9
مهارت زبانی گوش دادن 10
انواع گوش دادن 11
مهارت صحبت کردن 12
مهارت خواندن 12
مهارت نوشتن 14
رویکردهای برنامه درسی زبان آموزی 15
رویکردکلی 15
رویکردتحلیلی 15
رویکردتلفیقی 16
رویکردتجربه زبانی 16
رویکردزبان شناختی 17
نتیجه گیری 18
مشکلات 19
منابع وماخذ 20
چکیده
زبان یک موهبت الهی است که به انسان داده شده است،واین موهبت به جزءانسان به هیچ موجوددیگری داده نشده است.انسان به کمک زبان می تواند عقاید،احساسات،عواطف،زیباشناسی،منظورودیگرتفکرات خود رابرای دیگران بیان کند؛وازآنهابرای حل مسائله روزه مره خودکمک بگیرد.زبان آموزی هرچنددرسال های اولیه زندگی انسان باشنیدن صداهای اطراف که بیشترصداهای اطرافیان بخصوص اولیاء اومی باشدشروع می شودولی درسالهای پنج تاشش سالگی این یادگیری به صورت نامنظم وبدون هیچ برنامه خاصی است؛دربیشترمواقع می بینیم اولیا کودک بخاطرحس دوستی که به اودارندکلمات رادرست تلفظ نمی کنند؛وهرمادریاپدری واژه مخصوص به خوددارد.باوجوداین که کودک درسن پنج سالگی تاحدودی لغات زیادی رااززبان مادری خودفراگرفته است؛ولی ازلحاظ جمله بندی ونکات دستوری چندان مناسب نیست یا به عبارت دیگرنوعی خودبینی درگفتارکودک مشخص است که برای دیگرهمسن وسالان خوشایندنیست.کودکان دراین دوره لغات مربوط به رنگ های عامیانه ،لغات مربوط به آداب معاشرت،لغات مربوط به پول وبسیاری دیگرازلغات رامیدانند.ودست دارندکه مدام حرف بزنندوموردتاییدقرابگیرند.آنهاهم ازبزرگترها وهم ازهمسالان خودشروع به یادگیری می کنند؛ولذا معلم بایداین حس رادرکودک فعال کندبرای این که گوینده خوبی باشددردرجه اول بایدشنونده خوبی باشد؛زیرابین گوش کردن وصحبت کردن ارتباط تنکاتنکی وجوددارد.همچنین دربرخی مواقع بایدسخن دیگران رابخوانیم تا بتوانیم به نیت وقصددیگران پی ببریم ودربعضی اوقات بجای صحبت کردن بایدافکارخودمان رابرای دیگران بنویسیم ؛این مهارت های چهارگانه ای هستندکه هرکدام به دیگری وابسته است.پس برای رشددراین زمینه بایداین مهارت هاراتقویت کنیم
مقدمه
زبان موهبتی الهی است که خداوند آن رادروجود انسان به ودیعه گذاشته است.چنانچه خداونددرقرآن کریم می فریاید: اَلرحمن ،عَلَم القرآن،خَلَق الانسان،علمه البیان.(خدای بخشنده،به رسولش قرآن راآموخت،انسان راخلق کرد،وبه انسان بیان آموخت.)
زبان وسیله ی ارتباط بین افرادجامعه است ومهم ترین وسیله ای است که می تواندافرادرابه هم پیوند دهدودرنتیجه یک واحداجتماعی به وجودآورد.ازسوی دیگر،زبان وسیله ی بیان افکارواحساسات است. زبان مؤثرترین وسیله ای است که جهان اندیشه ودنیای درون ماراباجهان بیرون مرتبط می کند.زبان ابزاری است که برای ارتباط مردم پدید آمده است وعامل اساسی هرگونه تفاهم به شمارمی رود.زبان شامل تمام رمزهاوعلامت هایی می شودکه ارتباط وتفاهم رامیان افرادممکن وبرقرارمی کند.بنابراین درتعریف،زبان رابه زبان طبیعی وزبان اکتسابی تقسیم کرده اند.زبان طبیعی یازبان ناآموخته آن است که هرفرددرآموختن وحتی به کاربردن آن نقشی ندارد،بلکه درطبیعت هرکس موجوداست.زبان اکتسابی یازبان آموخته،زبانی است که انسان آن راازمحیط زندگی خودکسب می کندوازطریق به کاربردن الفاظ وکلمات وعبارات،مطالبی رابیان می کندوحقایقی رادریافت می کند. بنابراین زبان دارای نقش های اساسی درزندگی انسان است.
الف- نقش اصلی زبان به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط بادیگرهم نوعان خود
ب- نقش زبان به عنوان تکیه گاه فرهنگی وتجلی گاه ادبی وهنری
زبان نظامی ازنشانه های قراردادی شفاهی یانوشتاری است که اعضای هرجامعه بااستفاده ازآن بایک دیگرارتباط برقرارمی کنند.
زبان یک پدیده ی ذهنی – اجتماعی است به گونه ای که کودک بدون هیچ گونه آموزش مستقیمی،زبان جامعه خودرادرمحیط فرامی گیرد.زبان درتمام مراحل رشدبامیزان سخن گویی پدرومادرباکودک رابطه مستقیم دارد.عوامل محیطی گوناگونی درسخن گویی وقدرت بیان کودک تأثیر دارد،کودکان همزمان باافزایش سن درمی یابندکه تکلم وسیله ای مناسب برای پذیرش درگروه همسالان است،وهمچنین وسیله ای ضروری برای ارتباط بابزرگسالان است.
عوامل مؤثردرپیشرفت تکلم:
ا- والدین.درخانوادهایی که بیشتربه کودک توجه می شود،تکلم خصوصادراین دوره جدی - ترموردتوجه قرارمی گیرد.تلفظ های ناصحیح وغلط های دستوری آنهارااصلاح می کنندوآنها رادرمکالمات عمومی خانوادگی شرکت می دهند.
2- رادیووتلویزیون. به طورکلی رادیووتلویزیون درهرمقطع سنی الگوی مؤثری درتکلم وزبان آموزی است.این وسایل دراین مرحله ازرشداین امکان رابه وجود می آورندتا کودکان نحوۀ تکلم صحیح وپیشرفت همسالان خودراالگو قراردهندوازاین طریق تکلم خود راپیشرفت دهند
3- توانایی خواندن. خواندن این امکان را به کودکان می دهدتاهم باشکل جمله هاوکلمات آشنا شوندوهم ازاین طریق خزانۀ لغات خودراافزایش دهند
4- معلمان.معمولاًبا ورود کودک به مدرسه تلفظ نادرست کلمات ومعانی ناصحیح لغات به سرعت توسط معلمان اصلاح می گردد.
جنبه های مختلف درپیشرفت تکلم:
تکلم کودکان دراین دوره ،درجنبه های مختلف زیرپیشرفت می کند:
1-خزانه لغات.دراین دوره خزانه لغات عمومی کودکان به طورروزانه افزایش پیدا می کند خزانه لغات کودکان ازطریق مدرسه، مطالعه ،مکالمه با دیگران واستفاده ازرادیو وتلویزیون افزایش پیدا می کند. یک دانش آموزکلاس اولی ،به طورمتوسط ،بین 20تا24هزارکلمه می –داند که این مقدارپنج یا شش درصد کلماتی است که دریک لغتنامه رسمی وجوددارد.این کودک زمانی که به کلاس اول راهنمایی برسد،تقریباً حدود 50هزارلغت رامی داند.
کودکان دراین دوره نه تنها کلمات تازه وجدید رایادمی گیرند،بلکه برای کلمات قدیم خودنیزمعانی جدیدپیذامی کنندودرنتیجه خزانه لغات آنه رشدبیشتری می کند.
کودکان دراین دوره دارای خزانه لغات عمومی وخزانه لغات اختصاصی هستند.خزانه لغات عمومی آن دسته ازلغات است که به طورعمومی ازآنهااستفاده می شودومنظورازخزانه لغات خصوصی کلماتی است که معانی ویژه وموارداستفاده محدوددارند.
نمونه ای ازخزانه لغات اختصاصی کودکان دردورۀ دوم عبارتنداز:
لغات مربوط به آداب معاشرت.درپایان کلاس اول،کودکانی که به آنها کلماتی رایج درتعارف روزمره ومحیط اجتماعی بزرگسالان،مانندخواهش می کنم ومتشکرم آموزش داده شده است،بیشترازسایرکودکان این کلمات رابه کارمی برند.
لغات مربوط به رنگها. کودکا ن بعدازآن که واردمدرسه می شوندوآموزش هنررابه صورت رسمی شروع می کنند،اسامی کلیه رنگهای عمومی وحتی رنگهایی که کمترمتداول است رایاد می گیرند.
لغات مربوط به پول.کودکان هم درمحیط مدرسه وهم درمحیط خانه نام سکه ها واسکناس های متداول ومیزان ارزش هریک ازآنه رایادمی گیرند.
لغات مربوط به زمان.لغات مربوط به زمان دراین دوره به اندازۀ دوره بزرگسالی است. ولی دریافت وفهم کودکان اززمان گاهی ناصحیح است.
لغات عامیانه وتوهین آمیز.کودکان این گونه لغات راازبرادران وخواهران بزرگترازخودویاازگروه همسالان خودیادمی گیرند.متاسفانه کودکان استفاده ازاین لغات رانشانۀ نوعی رشدوپختگی محسوب می کنند.
لغات سری ورمزی.کودکان این گونه لغات رانسبت به دوستان صمیمی خودبه کارمی برند.این لغات به صورت رمزها ونشانه هامیان کوکان به کارمی رود.این لغات گاهی به صورت حرف ها یاکلماتی با معنی تغییریافته یا بااشارات وحرکات وانگشتان بین کودکان ردوبدل می شود.کودکان بعدازورود به کلاس سوم ازاین لغات بیشتراستفاده می کنند،واستفاده ازاین لغات قبل ازبلغ به اوج خودمی رسد.
2- تلفظ: اشتباهات تلفظی دراین دوره نسبت به دوره قبل (کودکی اول)کمتراست.کودک دراین دوره به محض آنکه یک یا دوبارتلفظ صحیح یک کلمه رابشنود آن رابخوبی تلفظ می کند.درخانوادهایی که تلفظ ناصحیح کلمات رابیشتربه کارمی برندیادرخانواده های دوزبانه ممکن است ازاین نظر،مشکلات بیشتری درکودکان دیده شود.
3- جمله سازی.یک کودک شش ساله تقریباًبایدبر هرنوع جمله سازی تسلط داشته باشد.درشش تانه سالگی جمله های طولانی افزایش می یابد.به طورکلی دراین دوره جمله طولانی به صورت نامربوط وناشیانه ای به هم وصل می شوند.کودک بعدازنه سالگی بتدریج استفاده ازجملات کوتاهتروخلاصه راشروع می کند.
4-درک وفهم زبان . همان طورکه علاقه کودک به تعلق وپیوستگی به گروه همسالان افزایش پیدا می کند،به ارتباط بااعضای گروه نیزعلاقۀ بیشتری پیدامی کند.کودکان به زودی درمی- یابند،که زبان وسیله مهمی برای ارتباط هرچه بیشترومعنادارتربااعضای گروه است،وبنابراین برای پیشرفت درفهم ودرک زبان ،تمایل بیشتری نشان می دهند.
برای آنکه کودک دردرک زبان پیشرفت کند،یکی ازشیوه های مهم آموزش ،تمرکزحواس است. کودکان دراین دوره بزودی درمی یابندکه برای موفقیت درتحصیل وارتباط باهمسالان وبزرگسالان بایدتوجه کافی به آنچه درپیرامون آنه می گذرد،داشته باشندوازحواس خودبه خوبی استفاده کنند.تمرکز حواس دراین دورماننددورۀقبل می تواندبه وسیله گوش دادن به رادیووتماشای تلویزیون افزایش یابد.
راه دیگراینکه کودک اززبان درک بیشتری داشته باشد،پاسخ به پرشهای کودک است.کودک دراین دوره درپرسیدن سؤالات خوددربارۀیک لغت،یک عبارت یایک جمله بی معنی،تردیدوتأملی به خودراه نمی دهندوازاین طریق درک خودرااززبان گسترش می دهند.
روش دیگردرک زبان،پیداشدن تکلم اجتماعی به جای «تکلم خودمرکزی»است تکلم کودک دردوره قبل برمحور خود اودورمی زد.اوتنهادرباره خودش صحبت وفکرمی کرد؛امادراین دوره،کودک به جای سعی درتکلم وصحبت بیشتربه گفتاردیگران گوش می دهدوبه عبارت دیگرگفتارآنهابیشتراجتماعی می شودوهمین دلیل مهمی برای رشددرک زبان کودک دراین دوره است
5- محتوای تکلم. تنها تغییری که درتکلم کودک دراین دوره ازنظررشدپیدامی شود،تبدیل تکلم خودمداربه تکلم اجتماعی است؛ولی بعدازآن،تفاوت میان تکلم کودکان ناشی ازتفاوتهای موجوددرمحیط واجتماعی است که کودک درآن زندگی می کند ،به شرط آنکه کودکان ازنظرشرایط زیستی ووراثتی یکسان باشد.گروههای اجتماعی بزرگتر،ارتباطات معاشرتی بیشترومحیط های خانوادگی صمیمی ترازجمله عواملی هستندکه دراجتماعی شدن هرچه بیشترتکلم سهم عمده ای راایفا می کنند.کودکان هنگامی که بابزرگسالان هستند،بیشترازتکلم خودمرکزی استفاده می کنند؛اما هنگامی که باگروه همسالان خودهستند،بیشترازتکلم اجتماعی استفاده می کنند؛زیرابسیاری ازبزرگسالان تکلم خودمرکزی رادرکودکانترغیب وتشویق می کنند،درحالی مه کودکان همسال،این نوع تکلم رادریک دیگرموردنکوهش قرارمی دهندوبه کسانی که اصراربه صحبت درباره خوددارند،بی اعتنایی وبی توجهی می کنند.
اگرچه ممکن است محتوای صحبت کودکان تقریباًدرباره هرچیزی باشد،ولی آنهاهنگامی که باهمسالان خودبه سرمی برند،بیشترپیرامون موضوعاتی ازاین قبیل تجربیات شخصی، خانه وخانواده،بازیها ،ورزشها،فیلم های سینمایی،برنامه های تلویزیون،فعالیت های گروهی ودسته- ای،مبارزه ودعواباهمسالان صحبت می کنند.زمانی که کودکان دراین دوره درباره خودشان صحیت می کنند،معولاًتعریف خودرابه صورت گزافه گویی مطرح می کنند.البته گزافه گویی کودکان دراین دوره بیش ازآنکه درمورداشیاءواموال آنهاباشد(ماننددوره قبل)به مهارتهاوموفقیتهای آنهامربوط می شود
6-میزان صحبت.پرگویی وزیادصحبت کردن که ازخصوصیات تکلم دردورۀ کودکی است جای خودرادراین دوره بتدریج به کنترل وانتخاب بیشتردرتکلم می دهد.کودکاندردورۀقبل ممکن بودتنهابه خاطرصحبت کردن،صحبت کنند- حتی اگردیگران به آنچه آنها می- گویند،توجه نکنند-امادراین دوره تکلم کودکان به عنوان شکلی ازارتباط به کارمی رود.تکلم کودکان دراین دوره همراه باافزایش سن،به طورتصاعدی کم وکمترمی شود.آنهادرابتدای ورودبه مدرسه اغلب پرگویی وزیادحرف زدن راماننددورۀقبل ادامه می دهند،ولی بتدریج درمی یابندکه خصوصاًدرمحیط کلاس به آنها اجازه داده نمی شودهرزمان که خواستندصحبت کنند.کودکان این دوره دربین کودکان همسن و سال خودنیزدرمی یابندکه صحبت زیاد،همسالان راآزرده خاطرمی سازدواین باعث سلب پذیرش اجتماعی ازآنهاخواهد شد.
تأثیرات محیطی درزبان:
نظریه های عمدۀرشدزبان به فرضیه های متفاوتی دربارۀاهمیت تأثیرات محیطی دررشدزبان کودکان منجرمیشود.نظریه پردازان یادگیری معتقدندکه وجودعامل تقویت کننده ومشاهدۀ سرمشق عوامل تعیین کنندۀمهمی برای رشدزبان هستند.نظریه های رشدشناختی ونیزنهادگرایانه براین اساس قراردارندکه دریادگیری زبان داشتن امکان برای شنیدن آن ونیزفعال بودن درکندوکاوویادگیری دربارۀمحیط ازعوامل محیط هستند،ولی عوامل تقویت کنندۀخاص آموزش خاص ازعوامل ضروری محسوب نمی شوند.تحقیقات مربوط به تأثیرات محیطی،چگونگی حرف زدن والدین بافرزندانشان ونیزپاسخ دادن به آنهارابررسی کرده اند.تفاوت درمیان طبقات اجتماعی وگروههای فرهنگی نیزموضوع موردمطالعه آنان بوده است.
آموزش ویادگیری زبان ازطریق بزرگسالان:
کودکان زبان رادرپایگاههای اجتماعی می آموزند- آنان زبان راازطریق برقراری ارتباط باافراددیگر،درمرحله اول ازمادروپرستارخود،می آموزند.بسیاری ازنظریه پردازان معتقدندکه مادراست که به میزان زیادی محیط زبانی اولیه کودک راشکل می دهد. مادران هنگام حرف زدن با کودک خودزبان متفاوتی رابکارمی برند.
بدون شک تأثیرات انواع مختلف گفتارهای مادرانه برحسب سن وتوانایی حرف زدن کودک متفاوت خواهد بود. البته براساس این داده حساسیت مادردربرابرتوانایی زبانی ومقاصدکودک وسازگارکردن پاسخهایش باتوجه به این عوامل باعث پیشرفت زبانی کودک می شود.افراددیگری که ازکودک نگهداری می کنند،به خصوص درمهدکودک،نیزانگیزش زبانی برایش فراهم می کنند.
نقش های زبان
زبان دارای نقش های متعددی است.این نقش هاعبارتنداز
1- نقش ارتباطی: اساسی ترین نقش زبان نقش ارتباطی آن به وسیله ی زبان است،که انسان به فطرت اجتماعی خودقابلیت بروزمی بخشد.لذا برای رشدوپرورش این نقش تاآنجا که امکان دارد،دانش آموزان رابه صورت گروهی درارتباط بایکدیگرقراردهید.تاآنهابه صورت مختلف درگروههای خودبه گفت وگوبنشینندوبه برقراری ارتباط مؤثربایکدیگربپردازند.خوشبختانه بسیاری ازفعالیت های کتاب بخوانیم وبنویسیم براین فعالیت مبتنی هستند.
برقراری ارتباط مؤثرنه تنهامستلزم داشتن دانشی ازقواعددستوری ودانستن معنای کلمات است،بلکه همچنین داشتن توانایی درگفتن حرف مناسب درزمان ومکان مناسب،به افرادمناسب وباتوجه به موضوعات مناسب است.
همانطوری که می دانیم کودکان پیش ازاینکه حرف زدن رابیاموزند می توانندارتباط برقرارکنند؛واین کارراازطریق حرکات واعمال انجام می دهندتاباکمک آن حالات عاطفی خود رابیان کنندوبراری ارضای نیازهای خودازدیگران کمک بگیرند.
کودکان به کمک کلمات وجملات ارتباط به مراتب مؤثرتری برقرارمی کنندوبهتربادیگران گفتگومی کنند.توانایی درمکالمه،مهارت های اجتماعی،گفتاری وشنوایی راتقویت می کند.
2- نقش اندیشه: زبان وتفکررابطه ای تنگاتنگ بایکدیگردارند.به عبارتی می توان گفت،گفتارونوشتارتجسم اندیشه اند.افرادمعولاًدریافت های حسی خودازمحیط را،پس ازپردازش درذهن به صورت گفتارویانوشتاردرمی آورندودرواقع به سامان دهی ذهن خود می پردازند.
شایان ذکراست که دانش آموزان،به خاطرتفاوت هایی که دراندوخته های واژگانی خوددارندبا یکدیگرمتفاوت هستند،لذامعلم بایدبراساس این تفاوت هاازدآنهاانتظارداشته باشد.
3- نقش عاطفی: یکی دیگرازنقش های زبان،نقش آن دربیان حالت های عاطفی وتحلیل احساسات درونی است.ازاین روبرای رشدوپرورش احساسات وعواطف دانش آموزان،لازم است درموقعیت های مناسب ازدانش آموزان بخواهیم احساسات وعواطف خودرادرباره ی مواردعاطفی موجوددردرس هاومتون کتاب فارسی یاهرکتاب داستان دیگربیان کنند.
عواطفی که مابرآنها نام ترس،لذت،غمگینی،تنهایی وگناه می گذاریم اسامی مجموعه ای ازاموربیرونی خاص،افکارونیزتغییراتی است که دراحساسات درونی ماایجادمی شود،تغییراتی که اساس آن فیزیولوژیکی است.
والدین غالباً ازرفتارکودک پی به حالات عاطفی اومی برند؛حالات عاطفی کودکان بابزرگسالان تفاوت دارد؛این تفاوت تاحدودی به این دلیل است که کودکان احساسات خودرامانندبزرگسالان آگاهانه ارزیابی نمی کنند.
4 - نقش هنری: زبان نقش هنری وزیباشناسی نیزدارد.انسان باتغییراتی که درساخت اجزای زبان می دهد،زبان راطوری سامان می دهدکه حس زیباشناسی وطبع هنری فردراتحت تأثیرقرارمی دهد.برای رشدوپرورش این حس دردانش آموزان،آن هارابه خواندن ویاشنیدن شعرهای آهنگین تشویق کنید.همچنین فرصت هایی درکلاس ایجادکنید تاخودبه گفتن شعریاقصه بپردازند.سعی کنیدتخیل آن هارابه پروازدرآوریدوتوجهشان رابه مشاهده ی زیبایی های محیط جلب کرده آنان رابه تحسین پدیده های طبیعت وادارید.همچنین توجه به دیگرهنرهای کلاس،مانندنقاشی،کاردستی وخط می تواندحس زیباشناسی کودکان راتقویت کند.
مهارت های زبان
دوصورت گفتاری ونوشتاری زبان درچهاررکن،که به آنها مهارت های زبانی گفته می شود؛تجلی پیدا می کند.این ارکان عبارت انداز:
1-گوش دادن 2- صحبت کردن3- خواندن 4- نوشتن
دورکن اول رامهارت های شفاهی زبان ودورکن دوم رامهارت های کتبی زبان می نامیم.دریک تقسیم بندی دیگردومهارت گوش دادن وخواندن،مهارت ادراکی ویادریافتی زبان هستندودومهارت صحبت کردن ونوشتن مهارت های تولیدی است.
انسان دائماًدرحال استفاده ازچهارمهارت زبانی است.وی بسیاری ازداشته های ذهن خودراازطریق پردازش آن ها،به صورت گفتارویانوشتاربیان می کند.این فرایندداده وداده پردازی به سامان دهی ونظم ذهنی فردکمک می کند.
هدف اساسی برنامه درسی زبان آموزی توجه به تقویت وپرورش هرچهارمهارت گفته شده است؛لذادانش آموزان بایددرگفت وشنودهاشرکت وبایکدیگرارتباط برقرارکنند.آن هابایستی افکارواحساسات ونظرهای خودرابه دوصورت گفتارونوشتاربیان کنند،نوشته ای رابخوانند،فکربه کاررفته درآن رابفهمندوموردارزیابی قراردهندوازشنیدن وخواندن وکلام موزون وآهنگین لذت ببرند.حال هرکدام ازمهارت های زبانی رابیان می کنیم.
مهارت زبانی گوش دادن
کلمات ازگوش دادن به سوی صحبت کردن ونوشتن گسترش می یابند.اولین تماس کودک بازبان ازطریق شنیدن انجام می شود.گوش دادن،بخش اساسی ارتباط،ازبعضی جهات برای یادگیری مرحله ای دشوارتراست تاخواندن.کودکان هیچ اختیاری ندارندکه بتوانند عقاید خودرادوباره آزمایش کنندوزبانی که به آن گوش می کنندهمیشه به درستی آن چه که می خوانند،منظم نشده است.درمدرسه مانندزندگی خارج ازمدرسه،گوش دادن یکی ازروش های اصلی یادگیری است.وقتی بچه هادرمدرسه،میزان قابل ملاحظه ای ازتجربیات درزمینه گوش دادن دارند،بااین حال بایدیادبگیرندکه قاطعانه،مسؤلانه وبادقت گوش دهند.موقعیت هایی که کودکان نیازبه گوش دادن مؤثردارندباپیش دبستان شروع می شودوباجدیتی که آنهادرمدرسه ی ابتدایی ادامه می دهند،افزایش می یابد.بچه یادمی گیرندکه به دستورالعمل هایی که معلم می دهد،به داستان هایی که برای آنها می خواندیاتعریف می کند،گوش دهند.درصورتی که کودک یادبگیردکلمات رابه طورصحیح تلفظ کند،توسعه ی کلام نیازمندگوش دادن بادقت است.توسعه ی خواندن وتلفظ به توانایی گوش دادن بادقت وتشخیص صداهاوکلمات بستگی دارد.بچه هابایدشنونده های خوبی باشندتاازداستان یاشعرلذت کامل ببرند،درگفتوگو،مذاکرات،میزگردهاوبحث وتبادل نظرها،مشارکت کنندوعقایدجدیدخودرا ارزیابی کنند.
براساس نظرتیبت گوش دادن دارای چهارمرحله ی متوالی است:
1- شنیدن: اساس آواهای زبانی وتمیزدادن آنها ازهم
2- دقت وتمرکزحواس: تمرکزبرمنبع پیام ونیزخودپیام
3- دریافت:فهم وادراک اولیه ی پیام،شامل درک معانی واژه هاوجمله ها
4- پردازش معنایی پیام:دریافت وجذب نهایی مقصودگوینده که منجربه عکس العمل دربرابرشنیده هامی شود،مثل ابرازتوافق،پرسش،اضافه کردن مطلب،حذف کردن.
انواع گوش دادن: باتوجه به اعمال شنونده درزمان گوش دادن این مهارت رامی توان به چهارنوع تقسیم کرد:
الف- گوش دادن حاشیه ای(منفی):این نوع گوش دادن معمولاًدرحاشیه ی یک کاردیگرکه برای شنونده حایزاهمیت بیشتری است انجام می شود،مانندمواقعی که هم زمان بامطالعه روزنامه به رادیوویاتلویزیون گوش می کنیم.دراین نوع گوش دادن،شنونده هرازگاهی توجه خودرابه مطلب گوینده معطوف کرده،قسمتی ازمطالب اورابه طور«انتخابی»وبادقت بیشتری گوش می دهد.این نوع گوش دادن ازآفت های یادگیری درکلاس های درس است. دانش آموزضمن مشغول شدن به کارهای دیگریافرورفتن دررؤیا،ارتباط مستحکمی بامعلم برقرارنمی کندوضمن شنیدن صدای معلم به طورمبهم،ازدریافت وپردازش پیام اوغافل می شود.معلم بایدباشیوه های متنوع کلاس داری ازاین امرجلوگیری کند.
ب- گوش دادن بادقت: دراین نوع گوش دادن،دانش آموزسعی می کندپیام های شفاهی معلم رابفهمدوبه دلیل احترام خاص به معلم یااحساس نیازبه مطالب ارائه شده،بادقت به سخنان معلم گوش می کندوواکنش هایی مناسب بابیلنات معلم ازخودنشان می دهد.گوش دادن بادقت،نقطه مقابل گوش دادن حاشیه ای است ومعلمان بایدسعی کننددانش آموزان راازعادت به گوشدادن حاشیه ای برحذرداشته ،آنان رابه گوش دادن بادقت تشویق کنند.
ج- گوش دادن فعال:دراین نوع گوش دادن،شنونده وازجمله دانش آموزان برحسب تجارب ذهنی ونگرش خودنسبت به معلم وموضوع درس درارتباط شفاهی بامعلم،فعالانه شرکت می کندوبااین کار،گوینده رابه ادامه ی سخن ترغیب می کند.هرچه حین نظروعلاقه ی دانش آموزان به معلم وموضوع درس بیشترباشد،مطالب گوینده بهتردرذهن اوجای می گیرد.
4 - گوش دادن تحلیلی(انتقادی):دراین نوع گوش دادن شنونده بادقت کانل به سخنان گوینده گوش می دهدومحتوای پیام های اوراتجزیه وتحلیل می کند؛درستی ونادرستی آنهارا می سنجدونقاط ضعف وقوت انهارابررسی می کند.
مهارت صحبت کردن
صحبت کردن درظاهرریشه داراست وازمعانی وتجربه های رمزگشایی شده توسط شکل زبانی پذیرا-گوش دادن-به وجود آمده است.دریادگیری صحبت کردنفکودکفواج هافتکواژها،دستوروساختارهای نحوی وصرفی رادرمحیط شنیدن تولیدمی کند.همچنین کودک،روابط معنایی رابادنیای واقعی شکل می دهد،روابط زبان شناسی درونی وعقلانی دنیای مطلق،الگوهای نحوی دستوروقواعدواجشناسی بامعانی که ازطریق گفتارارتباط برقرارکرده است راشکل می دهد.این توسعه های معجزه آسابدون آموزش رسمی کسب می شوند.
چیزی که ممکن است دربرگسالان به عنوان خطادیده شوددرگفتارکودکان ممکن است کپی های درست چیزی باشدکه ازطریق شنیدن دریک محیط خاص یاتعمیم های کلی که هنوزتوسط کودک اصلاح نشده است،حاصل شده باشد.اصلاحات درزمانی می شودکه کودک یادمی گیرددرگفت وگوبادیگران وقضاوت درسیستم دستورزبانی هدایت شده ازطریق واکنش های آموزشی صحبت کند.این حقیقت یک مرحله یادگیری انجام کاری باانجام دادن است.جای این سوال وجودداردکه چراآموزش رسمی دراین مراحل آخرلازم نبوده است.چیزی که نیازاست وجودافراددرمحیطی است که باانجام دادن های یادگیرنده(گفت وگو)عمل وارتباط برقرارمی کنند.اهمیت کلمه بیان شده درتأثیررفتاراجتماعی افراد،دربهبودروابط انسانی ودرزندگی وکاربایکدیگرحتی روشن ترازقبل مشخص شده است.
مهارت خواندن
تعریف خواندن: فعالیتی است که درآن نمادها،علامت هاوحروف به کلمه هاوجملات بامعنایی مشخص تبدیل می شوند.
هدف نهایی خواندن: رسیدن شخص به مرحله ای که بتواندنوشته ای رابخواندآن رانقدوبررسی کندودرنهایت به نیازی ازنیازهای خودپاسخ دهد.نکته مهم درخواندن توجه وتأکیدبرفهمیدن است. خواندن ازجمله وسایل مهم فهمیدن دردنیای کنونی است،اگرماکمترمی فهمیم بخاطراین است که کمترمی خوانیم.
علمای علوم تربیتی وروان شناسان زبان،به مهارت خواندن بیش ازدیگرمهارتهاتوجه کرده اند.کثرت کتابها ومقاله هادرباره ی خواندن گواه این مطلب است.سوسور روانشناس نام دارمعتقداست که خواندن برای روانشناسان به دودلیل حایزاهمیت است.اول این که مطالعه ی این فرایندمی تواندبه شناسایی جنبه هایی ازپردازش کلامی منجرگرددکه به طورمستقیم دربهبودتدریس خواندن به کارگرفتنی است.دوم این که فرایندخواندن،مبین تعامل محرک هاوحافظه است که فرایندشناختی انسان رابازمی کندولذامی توانددرتدوین مدل هایانظریه های شناختی مفیدباشد.
آمادگی برای خواندن
آموزش خواندن راچه وقت آغازکنیم؟پاملامک کئون درکتاب خواندن،دراین ارتباط می نویسد«سن مناسب یادگیری خواندن،سن چهارتاپنج سالگی است.کودک دراین سن ذخیره ی واژگانی مناسبی دراختیاردارد،اگراودرمحیطی مناسب پرورش یافته باشد،تاپنج سالگی حدود5000کلمه داردواگردرمحیط نامناسبی رشدکند،تنها3000کلمه دارد»
روش های آموزش خواندن
به طورکلی می توان روش های غالب برآموزش خواندن رابه دودسته تقسیم کرد:
الف- روش جزءبنیاد
ب- روش های کل بنیاد
درروش جزءبنیاد،تاکیدبراین است که ازجزئی ترین واحدها،یعنی ازحروف ویادصداها،آموزش خواندن رابرنامه ریزی کنیم.درروش های کل بنیادتأکیدبراین است که ازواحدهای بزرگتری چون کلمه،عبارت وجمله شروع کنیم.معادل روش های جزءبنیاداستقرااست.ازسوی دیگرروش های جزءبنیاد«ازپایین به بالا»وروش های کل بنیادروش«ازبالابه پایین»هستند.
درآثارتعلیم وتربیت معمولاًازاصطلاح«تحلیلی»برای جزءبنیادو«کلی»برای کل بنیاداستفاده می شود.علاوه براین دوروش مشخص،روش هایی بینابین والتقاطی هم وجودداردکهدرمواردی ازآن هاباعنوان روش های ترکیبی یادمی شود.
مهارت نوشتن
این مهارت شامل دومرحله ی رونویسی وتألیف است.رونویسی شامل مهارت های خوشنویسی،هجی ونقطه گذاری است.تألیف،جمع آوری ونظام بخشی کلمات برای شکل دهی به واحدهای آموزشی است.شایدمهارت رونویسی بیش ازمهارت تألیف تأکیدشوددرحالی که تألیف به عنوان مهارت شکل دهی واحدهای آموزشی،هدف اصلی هرنظام آموزشی است.
همان گونه که گوش دادن وحرف زدن یک زوج زبانی هستند خواندن ونوشتن هم آن قدربه یکدیگروابسته هستندکه معمولاً باهم مطرح می شوندوجداکردن آنهاقدری تصنعی است،به گفته ی اسپادک «خواندن ونوشتن دوروی یک سکه هستند»
بسیاری ازکودکان نمی توانندازمهارت های نوشتن بادست بهره بگیرند،زیراچندین مهارت پیش ازنوشتن رافرانگرفته اند.درک رابطه های بدن،چون بالاوپایین،رووزیر،ازجمله مهارت های پیش ازنوشتن است.بازشناسی والگوبرداری ازانداز هاوشکل های گوناگون،درست گرفتن مدادفوضعیت کاغذوطرزقرارگرفتن بدن ازدیگرمهارت های پیش ازنوشتن است.
مراحل یادگیری نوشتن
یادگیری نوشتن شامل مراحل زیراست:
1- توانایی نوشتن حروف الفبا(حرف نویسی)ودانش ترکیب صحیح حرف(کلمه نویسی)
2- توانایی نوشتن صحیح عناصرزبانی ازحفظ(املاءنویسی)
3-توانایی ساخت کلمه(کلمه سازی)
4- مهارت بیان پیام ازطریق جملات(جمله نویسی- انشاءنویسی)
باتوجه به مراحل یادگیری نوشتن می توان مراحل آموزش نوشتن رابه شرح زیربیان کرد
- آموزش نوشتن غیرفعال (رونویسی)
- آموزش نوشتن نیمه فعال(املاء)
- آموزش نوشتن فعال پایه یک (کلمه سازی)
- آموزش نوشتن فعال پایه دو (جمله سازی)
- آموزش نوشتن فعال(( خلاق)) (انشاءوانواع نوشتن)
رویکردهای برنامه ی درسی زبان آموزی
درهربرنامه درسی،مجموعه ای ازبنیادهای نظری ودیدگاه های علمی برای نحوه ی تهیه، تولید،توزیع وارائه ی مفاهیم آن وجودداردکه دراصطلاح به آن رویکردگفته می شود.در زبان آموزی نیزرویکردهای متنوع وگوناگونی ازقبیل رویکردکلی،رویکردتحلیلی،رویکرد تجربه ی زبانی،رویکردچندحسی،رویکردزبان شناختی،رویکردالفبای اصلاح شده و... وجود دارد.درزیربه بیان برخی ازاین رویکردهاکه دربرنامه درسی آموزش وپروش قراردارند می پردازیم.
رویکردکلی
براساس بنیادروانشناختی این رویکرد(روانشناسی گشتالت) انسان هنگام برخوردباامورو پدیده هاابتدابه کل آنها توجه می کندوپس ازآن به اجزای سازنده ی کل می پردازد.به همین جهت،دربرنامه درسی مراحل یاددهی-یادگیری نیزبایدنخست اشکال وصورت های کل رابه دانش آموزان یادبدهیم سپس باستفاده ازشیوه ی تجزیه ی کل به عناصرسازنده اجزای آن رامعرفی کنیم.این رویکردراکل به جزءنیزمی گویند.این رویکردبه دوروش تقسیم می شود:
1- روش واژه محور:براین اساس بزرگترین عنصرزبانی کلمه یاواژه است وبایدآموزش خواندن ونوشتن باآن شروع شود.
2- روش جمله محور:براین اساس،بزرگترین عنصرزبانب جمله است وآموزش خواندن ونوشتن بایدباجمله شروع شود.
رویکردتحلیلی
براساس این رویکرد،انسان هنگام مواجه شدن بااموروپدیده ها،ابتدابه اجزای سازنده ی آنها توجه می کند.سپس باترکیب اجزاءکل های تازه ای راتولیدمی کندوبه این ترتیب آموزش ویادگیری نیزابتدا ازاجزای تشکیل دهنده ی کل شروع می شودوپس ازآن بااجزای آموخته شده کل هایی ساخته می شود.ازاین رویکرددرنوشتن حروف وکلمات استفاده می شود.می توان ازدانش آموزخواست که باترکیب چندحرف که قبلاًآموخته است کلمه جدیدبسازد
رویکردتلفیقی
اگرآموزش خواندن رایک مرحله وآموزش نوشتن رامرحله ای پس ازآن درنظربگیریم،رویکردهای آموزشی همان کلی وتحلیلی خواهد بود.اماازنظرگاه آموزش یک واحددرسی به ویژه درخواندن ونوشتن ازرویکردتلفیقی می توان استفاده کرد.
ازبین روش های رایج دررویکردتلفیقی می توان به (روش های تلفیقی حرف-کلمه محور-حرف-جمله محور،آوا-کلمه محور،آوا-جمله محور،هجا-کلمه محور،هجاجمله محور)اشاره کرد.
رویکردتجربه زبانی
دراین رویکرد،هرچهارمهارت زبانی (گوش دادن،صحبت کردن،خواندن ونوشتن)درآموزش زبان فارسی به کارگرفته می شود.این رویکردتنهارویکردی است که خواندن ونوشتن رابه گوش دادن وسخن گفتن مرتبط می کند.ازاین رویکرد،بیش ازهمه درتمرین هاوفعالیت های یادگیری خواندن ونوشتن استفاده می شودوازدانش آموزان خواسته می شود تادرباره ی پدیده ای صحبت کندسپس باکلماتی که درزندگی روزمره به کارمی بردجمله یامتنی رابنویسدوبخواند.این رویکردقابل تلفیق بارویکردکلی-روش واژه محور- است استفاده ازاین رویکردباعث می شودکه دانش آموزان بیش ازهمه درفعالیت های یاددهی-یادگیری شرکت داشته باشند.مصداق روشن این رویکردتمرین های مربوط به داستان گویی وکتاب خوانی ونمایش درکتاب درسی می باشد.
رویکرد زبان شناختی
این رویکردازجدیدترین رویکردهای زبان آموزی است.دراین رویکردجمله اساسی ترین واحدزبانی است ودرآموزش خواندن بایدبه –آموزش ازطریق جمله- توجه کامل داشت.دراین رویکرد،هم زمان باتوجه به جمله به عناصرسازنده ی آن یعنی واژه،هجاوآوانیزتوجه می شود.
دراین رویکردبه جای استفاده ازانگشتان ودست برای نشان دادن آواهاوحرف ازدوخصوصیت زبانی یعنی همنشینی وجانشینی درتمرین ها وفعالیت های یادگیری استفاده می شود.
ازخصوصیت همنیشنی می توان برای ساختن کلمات جدیداستفادکردوبهره بردوهمچنین ازکلمات ترکیبی می توان استفاده نمود.
ازخصوصیت جانشینی می توان برای ساختن مترادف هاوکلمات هم معنی ،نکات دستوری و...استفاده کرد.
.
نتیجه گیری
زبان یک وسیله ارتباطی بین افرادبشردریک جامعه است.ومهم ترین وسیله ارتباطی می باشدبطوری که بدون این وسیله ارتباطی امروزبشراین همه پیشرفت درزندگی اجتماعی خودنداشت.لذا برای استفاده بهینه ازاین موهبت الهی بایدکوشیدتازمینه رشدوشکوفایی زبان رابیش ازپیش مهیاساخت.بشرزبان راهم به صورت طبیعی یادمی گیردوهم به صورت اکتسابی؛ودراین جامنظورازیادگیری زبان یادگیری اکتسابی آن است.
برای یادگیری زبان باید به نقش های زبان درزندگی روزمره توجه داشته باشیم نقش هایی همچون:نقش ارتباطی که اصلی ترین نقش زبان می تواندباشد-نقش اندیشه که باعث تقویت حافظ می شود-نقش عاطفی که به بیان حالات عاطفی انسان می پردازدونقش هنری که ازدیربازباانسان همراه بوده وهمچون غذای روح انسان است.
همچنین برای یادگیری زبان اکتسابی باید مهارت های زبان رابشناسیم وآنهارادرکودک تقویت نماییم مهارت هایی همچون خوب گوش کردن،خوب صحبت کردن ،خوب خواندن ودرنهایت خوب نوشتن این ها مهارت هایی هستندکه اگردرکودک خوب تقویت شوند می توان به اهداف نظام آموزشی که همانا تربیت انسانی شریف وشهرونددرست می باشدرسید.لذابرای تقویت زبان آموزی کودکان می توان ازبرنامه رادیویی ،تلویزیون،کتاب داستان و..... استفاده کرد.درهنگام صحبت کردن باکودکان به حرف آنهابهابدهیم وباگوش کردن به آنها خوب گوش کردن رادرآنها تقویت نموده وزمینه رشدوارتقای کودکان رافراهم آوریم.
مشکلات
برای نوشتن مقاله یا تحقیق درحوزۀ آموزش وپرورش علی رغم این که بصورت ظاهری آسان وسهل می باشدولی درحقیت امربسیارمشکل وطاقت فرسامی باشد؛زیرادرسطح شهرکتاب خانه ای که مختص به آموزش وپرورش باشدوجود ندارد(به جزءکتاب خانه های کانون فکری)دیگراین که باوجوداین که دررابطه با آموزش کتاب های متعددی نوشته شده است اولاًبیشترمحتوای این کتاب مثل هم است فقط بااندکی تغییرچاپ وبه بازارآمده ؛دوماًدرحیطه آموزش وپرورش به شکل رسمی نوشته نشده اندبه صورتی که برای نوشتن این مقاله بیشترازچندمنبع نتوانستیم مطالعه نماییم
پیشنهادات
برای تقویت گوش دادن
1- معلم بایدشرایط فیزیکی مناسبی رابرای گوش دادن فراهم کند
2-معلم بایدبه شیوه ای زنده وجالب صحبت کندوسرعت صحبت کردن خودراباسرعت گوش دادن دانش آموزان تنظیم کند
3-به دانش آموزان کمک کندکه برای به دست آوردن عادات خوب گوش دادن قواعدی رارعایت کنند.
4-میزان درک شنیده های دانش آموزان،همین طورمیزان درک خوانده های آنان راکنترل کند.
5-دانش آموزان رابه خاطرخوب گوش دادن تشویق نماید.
6- معلم ،خودبایدشنونده خوبی باشد.
7- معلم حتی المقدوربه گونه ای تدریس کندکه نیازبه تکرارنباشد.
8-معلم به بچه ها اجازۀحرف زدن بدهد.
9- معلم بایدبه دانش آموزان کمک کندکه عادت بدگوش دادن راازبین ببرند.
برای بهترصحبت کردن
1-آموزش حرف زدن درجلوی جمع
2-آموزش حرف زدن درگروه های کوچک
3- آموزش مصاحبه کردن
4- آموزش تلفن زدن وپاسخ گویی به تلفن
5- آموزش روخوانی،قصه گویی،نمایش خلاق،مناظره کردن،گزارش دهی ونمایش عروسکی
برای تقویت خواندن
1- بیان پیام اصلی متن2- استخراج نتایج3- خلاصه کردن4- بیان عقیده ونظر5-مترادف ها 6-متضادها 7-فهرست محتوا 8- روزنامه خواندن9- چندمعنایی 10-کلمات پیشوندی و...
منابع وماخذ
1- قرآن کریم سوره الرحمن آیات 1تا3
2-روانشناسی رشد(1) دکترسوسن سیف-دکترپروین کدیور-دکتررضاکرمی نوری-دکترحسین لطف آبادی .انتشارات سمت
3-رشدوشخصیت کودک .ترجمه مهشیدیاسایی انتشارات ماد چاپ سیزدهم
4- روان شناسی تربیتی.دکترمحمدپارسا انتشارات سخن
5- زمینه روانشناسی ترجمه جمعی ازمولفان انتشارات رشد جلداول
6- مجله آموزش ابتدایی دوره پانزدهم مهرماه 90
7- جزوات کلاسهای ضمن خدمت تدریس بخوانیم وبنویسیم اول دبستان